Publicado en: Las Riberas del Eo 5-10-1948; EL TÍO PEPE (2000)

Largas, ben largas eran as varexas del Penelo, pero – sépase – non todas iguales. Unhas pra varexar desde baxo: as largas; outras pra varexar desde riba, subido al castañeiro: as non tan largas. Aquélas de pino, as máis das veces; éstas, ben de pagao, ben d’avellano, ben de biduro.

Todos os anos el Penelo varexaba. A xornal. Pra este, pral outro. Iba pra quen lo chamase y tuvera – xa se sabe – castañeiros. Tíase meyor que nadie entrepernado nunha cana sin agarrarse ¡Ei ta a ciencia! Se s’agarrase nun podería varexar porque pra eiste labor fain falta as maus para maniobrar coa varexa y tirar os pinelos d’arizos, si estos tán en pinelo, ou para feiryes arrestelar ás castañas cuando éstas nun arrestelan pola súa voluntá.

EI Penelo – como todo el que trabaya – queixabase del sou oficio. (En verdá que non é el de varexador un  oficio. É muito menos. Trabáyase un mes mais o menos; parte d’outubre y parte de noviembre. Así, del Penelo pode decirse qu’era un labrador que sabía varexar. Nada mais). Como íbamos decindo, queixábase el Penelo del trabayo pola roupa que se rompe, por nun poder dar gusto a todos, pois todos queren varexar al mismo tempo, y porque a un tempo vein a madruras as catañas. Todos os anos decía, al acabar a campaña, que pra outro ano habería que buscar outro varexador porque él iba pra veyo – esto decíalo desde os veinte anos – Pero era sabido: al ano volvía varexar. Y si queríades velo rabiado nun había que decirye mais qu’esto:

– A Penelo, fulano – quen fose – seique ta salindo un gran varexador.

Y respondía:

– Sàcateme de delante, nun digas eso. Ése falando con perdón, non varexa ben un pesegueiro.

¡Oh vanidad d’homes y de muyeres, qu’é tanto como decir vanidá humana, como t’apegas tamén a os varexadores!

El Penelo engarabitaba muy ben os castañeiros. Poñía a pucha, cuspía as maus, ¡y hala!, coyía el camín del cielo, acercábase a éste pero sin salir del castañeiro. Y al subir deixaba ver as didas dos pes y os calcaños, porque os escarpíus xa nun lo cubrían todo. Eran sempre os escarpíus veyos porque a sua muyer tía bon cuidado de que pra varexar non levase os novos. Mátote, si levas os novos – ye decía a muyer condo al ameicer salía prá faena -. Nun é qu’el Penelo ye tuvese medo á muyer ¡quen pensa neso! Lo mismo había feir anque a muyer nun ye dixese nada. Pero ela decíayo sempre, sempre…

El Penelo despreciaba al varexador que levaba escaleira pra subir a os castañeiros ¡Eso non é d’homes! Y él subía, engarabitaba como deixamos dito. Para este home nun había imposibles condo se trataba de varexar un castañeiro por alto ou gordo que fose. El sou gusto eran os bos castañeiros. Os pequenos… ¡bah, que los varexen as muyeres!, vía a decir máis ou menos. El Penelo era así. Nun sirve darye voltas…

Desque subía al tronco, había qu’apurrirye as varexas. A qu’él pedía. A pequena, a grande, según a largura das canas. Y tomaba posición para varexar cana por cana; entrepernado nela, as mais das veces, outras d’a pé sin agarrarse a nada y entonces parecía un páxaro visto de lonxe, un páxaro mui grande, pero, al cabo, páxaro. Pero xa que se dice todo, nun debe esqueicernos decir que era muito máis decente que muitos “páxaros” porque nunca deixóu  cayer nada que servise pra cuitar. Xa deixamos dito, y se nun lo dixemos decímolo agora, qu’el Penelo era un home y nas canas, como fora d’elas, como tal se tía.

Nunca quixo, condo varexaba, ir xantar á casa. Había que levarye a xanta al Souto porque nel tempo de varexar xa son os días pequenos y – decía – nun é agora tempo de botar siesta. Sempre xantaba caldo, as máis das veces de rabas, que ye levaban nunha cazola, con un chouricín entre él y algo máis de compango, pouco, porque nese tempo case todas as lacenas tán de folga. Despóis, unha concada de leite entriyado con pan de meiz. Al acabar a xanta, como bon cristiano, sempre decía: Vaya xa polas ánimas y pol alma de quen los plantóu (os castañeiros).

Y acababa el pito que tía empezado tras da oreya.

El Penelo varexaba de tarde lo mismo que pola mañá col mismo afán y el mismo interés hasta xa ben nun se vía. Algo máis einda que de sol a sol.

Vía cenar á casa, y de sobremesa, sempre tía algo que contar: feitos y hazañas da súa vida nel pico, y ás veces por baxo, dos castañeiros, dándoyes úa gracia qu’eu nun podo poñer aquí, porque unha cousa é el ouguilo y outra el contalo.

Unha vez – era por San Lucas – taba nel castañeirón da Ronda y, einda ben nun subira, erguéuse un vendaval qu’arrióu todas as capelas qu’había nos eiros. Quixo baxarse, pero nun se ye amañaba. Nunha d’estas veu un remolín de vento, y ei che vai el meu Penelo pol aire como un palombo. Nun lo creeredes, pero cayéu de pé. Polo menos contábalo. iQue xa era algo!

Einda contaba máis cuentos pero nun podo poñelos porque ta Pedro Cego entrando pol fornelo. Boas noites.

El Tío Pepe