Publicado en: El Aldeano. 28-2-1931; EL TÍO PEPE (2000)

– ¡Ai, tío Pepe!

– ¿Qué ques, rapacía?

– ¿A que nun sabe quén se foi prá Habana?

– ¿Y quén?

– El Antroido! ¡Lárgala! ¡Lárgala!…

– ¡O, mía nenía, qué cousas me teis! Xa nun m’acordaba de nada d’eso, xa parece que todo eso vai en bolina, y einda me veis con esas argayadas. A xente nova sodes el degorrio: y eso qu’agora nun é como enantes. Cuando eu era rapacín ¡aquelo si qu’era Antroido! Xuntábamonos unha recua d’elos, todos del meu tempo máis ou menos, y unhos vestidos de muyer y outros d’home, armábamos cada rebumbio temible. Pero lo máis gracioso – y del qu’agora nun se fai nada – era el que faguíamos, xa desde ben días antes d’Antroido, cos cacharros veyos y os calabazóis podridos: coyíamos, ei ás nove ou dez da noite, cacharrada y calabazón, y íbamos petar ás portas pra que nos abrisen y, cuando taba aberta, ¡pumba!, tirábamos todo pra dentro, hacia a cucía, y armábase el boureo del demo col ruido das trangayadas y os insultos dos da casa. Unha vez qu’íbamos eu y outros cuantos feindo das nosas, chegamos a casa de tíu Ramón de Carabelo (¡xa hai ben anos!), petamos á porta.

– ¿Quén tal? – dixo tío Ramón.

– Pouca xente.

– ¡Adelante quien sea! – volven a decir.

Einda ben nun dixera esto, xa sonaban pol tarrén os cacharros y os calabazóis qu’enfarnaron todo, deixando aquelo perdido.

Salimos pra fora feitos rayos, y detrás todos os da casa. Tío Ramón pillóu’ un fueiro y empezóu a berrar: ¡Sinvergüenzas! ¡Eivos alindar eu! ¡É esa a educación que vos dan vosos padres!

. . . . . . . . . . . . . . .

Agora nun hai nada d’aquelo, todo vai esqueicendo. Os mozos, en cuanto tein un pouco d’entendemento, unhos vanse pr’alí y outros pr’aculá; as nenas, unhas fain lo mismo y outras nun pensan máis que nos mozos y nas modas: a falda corta, as medias marelas, el taco alto, esas condanacióis, el pelo cortado a lo… ¿cómo se chama?

– A lo garsón.

– Eso. Y máis cousas qu’eu, xa ora, nun tou al tanto. ¡Ai mía Marica del alma, se tu viras estas cousas, cuánto los habías d’arrenegar! ¡Se resucitaras, al ver esto, evolveríaste a enterrar! A min paréceme que si.

– ¿Qué dice, tío Pepe?

– Nada, nena. Son cousas mías. Pa todo eso ¿este ano hai algo que ver por ei?

– Pouco y mal amañado. Einda se dixo, al primeiro, que viría por ei el Cego d’Aragón, pero, ¡vaiche boa!, cualquera lo pilla. Desde que ten cordión nova nun ten maus pra tocala. Haberá, se acaso, algún bailín, tío Pepe, y nada máis.

– Y a ti, nena, ¿cuántos antroidos che meteron?

– ¿A min? Ningún.

– Arre, burro, ei che vai ún.

El Tío PEPE

Publicado en: El Aldeano. 30-12-1930; EL TÍO PEPE (2000)

Xa vai chegando unha fecha que me trai muitos recordos, y entre elos, ún que me chama máis a atención y hei de chamala, porque nun nos esqueice, pois hai outras cousas dos meus bos tempos que xa van aló, y esta non: son os santurróis. Os santurróis é unha costumbre mirada con muito aprecio pola xente nova d’agora, cousa qu’é d’estrañar, porque nestos tempos que corren, toda a xente nova érguese dos couces contra todo lo que noutro tempo foron as nosas meyores diversióis. ¡Se m’acordo!

Poucos sitos hai en todo por aquí que nun los fagan, y xa se sabe cuándo son: última noite del ano veyo y comenzos del novo. Como se vai vendo son sempre en tempo fijo, cousa que dá seguranza al dito que se fala cuando sale ún dos santurróis: ¡D’hoi nun ano! Esto nun se pode decir cuando se guarda inda unha vigilia ou, anque se poda, pode que pral ano que vén xa nun haya tal vigilia.

Dúas ou tres casas en cada pueblo son abondas pra que se xunten os devotos dos santurróis, que son muitos. Van os mozos de cada casa y, unha vez qu’outra, os santurróis veyos pr’acompañalos. Eu sempre acompaño a os meus fiyos porque, se hei decir a verdá, gústanme a min tanto como a elos y, ademáis, gústame acompañar as fiyas porque nestos tempos nun se poden deixar solas. ¡Haivos cada xilitrón por ei!

Costa pouco trabayo feilos, porque todo el mundo se presta con voluntá pr’axudar. Escríbense nun papel os nombres das mozas, y os dos mozos noutro, y recóntanse ún por ún. Métense os das mozas nun saqueto, enroscados, y, noutro saqueto, del mismo xeito, os dos rapaces. Sácase un nombre d’un saqueto y, case al mismo tempo, ún del outro, que se lee berrando abondo pra qu’oigan todos. D’este xeito xa temos a primeira parexa de comprometidos que, como as outras, compónse de todos os non casados desde catorce ou quince anos pr’arriba y que señan conocidos de todos cuantos hai alí xuntos. Despóis cóyese unha liñada de filo con unha aguya pra coser as pareyas unha por unha, deixándolas un pouquín separadas pra que nun se confundan de máis, y xa tán os santurróis feitos.

¡Sálevos ás veces cada parexa tan desamañada! Unha cousa é decilo y outra el velo, porque hai alguna – d’estos novos – que ve a muito desprecio que ye toque pra parexa un veyouco ou unha veyouca. ¿Por qué recoirola nun quitan entonces a os veyoucos anque teñan solteiros?, dirá el que desconoza esto.

¡Ai, meus neníus, porque se nun fora así os santurróis perdían toda esa gracia con que naceron!

Decíame unha madre, un d’estos anos d’atrás, nunha casa que taban feindo os santurróis:

– Mira, ho, a mía fiya por esto corre muito. ¡Se fora pra surcir unhas medias ou pra lavar un paxelo, nun ch’había correr tanto, leve el demo!

– A mía fai lo mismo – decía outra madre.

Eu crinyes ás dúas, pois era tal a seguranza con que lo decían que convencían al máis pintado. Cada ún ten abondo que rascar de sou.

Dispóis que tán os santurróis feitos hai que levalos, de noite mismo, a deporondalos a un arbol calquera, pra qu’al outro día as veyas cuando vayan á fonte ou salan da misa s’enteren. Despóis vanse tranquilas prá casa a empezar a “gobernar a vida” del ano novo.

FULANO DE TAL